O pasado mes de decembro, Jacques Chirac, presidente da República francesa, anunciaba a próxima reintrodución na escola pública do "feito relixioso", con carácter transversal. Chirac deixou en suspenso o alcance e calendario da reintrodución anunciada, mais presentouna como unha decisión persoal firme. Procurou o presidente para anunciar o novo regulamento de usos nesta materia dar imaxe de conclusión dun proceso aberto de debate no que a sociedade, os diversos poderes e o comité de expertos chegaban a unha feliz decisión final. Máis alá de que se acadara a paz e o consenso sociais sobre este tema, que o tempo o dirá, podemos chamar a atención sobre os métodos e cultura política empregada para iniciar cambios delicados; máis de 400 personalidades, ministros, parlamentarios, universitarios, representantes de todos os cultos relixiosos, dos traballadores, para anunciar unha Lei e un Código, en resposta a unhas revoltas sociais de minorías que se consideran discriminadamente tratadas. E en todo momento, unha presenza e protagonismo centrais do profesorado no debate mediático, social e educativo.
Redactáronse varios informes oficiais e oficiosos onde se dan recomendacións que, ben seguro, influirán na redacción da nova lei, lei que deberá entrar en vigor co novo curso escolar o vindeiro mes de setembro. Roupa e signos que manifesten ostensiblemente unha confesión relixiosa deberán prohibirse en escolas e institutos, as festas relixiosas non terán proxección no calendario escolar. En contrapartida, recoméndase o ensino da Relixión con carácter transversal, o ensino oficial do árabe e máis do hebreo, tolerancia das prácticas propias de escolas privadas, diversas equiparacións coa relixión cristiá na vida civil, tales como capelláns doutras relixións no exército, tumbas orientadas á Meca, etc. Os devanditos informes defenden, en todo caso, a tradición laica nas escolas, universidades, administracións, hospitais e prisións e, con razón, rexeitan a exclusión do relixioso do ámbito público, pois a laicidade débese entender precisamente como liberdade relixiosa, non como redución da relixión ao ámbito doméstico e menos como exclusión ou persecución de toda relixión. Ora ben, a cuestión que deu orixe á polémica, permitir ou non o veo na escola, coidamos que non foi ben resolta. É o veo unha exhibición pública do sometemento da muller, da súa inferioridade social e legal, da súa condición de ser impuro e pecaminoso?. Quérese dicir, o relevante non sería o veo senón o que este proclama ou, se se prefire, agacha. Son as violacións dos Dereitos Humanos, da Constitución e da Lei as que deben ser prohibidas. Nunca se podería prohibir o veo e tolerar condutas hostís cos valores dunha sociedade democrática. Porén, os informes franceses recomendan a prohibición do uso do veo, non pola súa condición de símbolo de humillación feminina, senón por se tratar dun signo relixioso ostentador, o cal obriga a definir este concepto e a entrar no terreo da casuística e das comparacións -sempre odiosas- entre credos. Acabar nun bizantinismo de tamaños, dimensións ou grao de exhibición permitidos non é recomendable.
Pero se os devanditos informes entrasen a acusar ao Islam no se conxunto por vulnerar as leis fundamentais da igualdade e liberdade intrínsecas do xénero humano polas que se rexe a República, a polémica lanzada sería descomunal, inxusta e imprevisible, ademais de que, probablemente, incluiría interpretacións noxentamente etnocéntricas. O veo como símbolo ten todas as virtualidades de calquera símbolo, fenómeno este moi rendible, poliédrico e rico en significados en calquera expresión xenuinamente humana, (sexa esta relixiosa, artística, vivencial), desde o momento mesmo da hominización. As relixións monoteístas, en especial, están cheas -tanto unhas coma outras- de símbolos que, orixinariamente, indicaban submisión das mulleres aos homes; tales símbolos van sendo reinterpretados, baleirados e enchidos de contido sucesivamente, sempre e cando se trate dunha relixión viva e de crentes suficientemente libres. Isto último alude aos problemas internos que cada relixión ten entre base e xerarquía e que vai resolvendo como pode. O que facer cos símbolos, en calquera caso, é cousa das comunidades de crentes, e non dun estado laico. Non obstante, un estado laico haberá de pór os límites claramente e terá que sortear frecuentemente a presión dos credos sobre a vida civil. Velaí o que o republicanismo laico francés tentou facer, aínda que poñendo máis atención no dedo que sinala, que na lúa que é sinalada.
En fin, nada disto está sobre a mesa no Reino de España. Nin se procurou o consenso social, nin se equilibraron as medidas a tomar, nin se lle deu voz aos actores sociais e menos ao profesorado, tampouco se nomeou ningún comité de expertos neutral, e nin tan sequera, -o que é moito peor-, hai unha sociedade e uns medios de comunicación que consideren este un problema necesitado de solución. Neste contexto, xurde a materia de Sociedade Cultura e Relixión (SCR) no ensino, feito que representa vivamente o grao de dependencia e influencia da igrexa católica no estado español, recuperado e acrecentado paulatinamente nos últimos 25 anos. A cuestión querémola centrar especialmente na materia ecolar de Relixión e nas sucesivas "solucións" alternativas presentadas, todas elas recurridas e admitidas a trámite polo Tribunal Supremo e polo Constitucional. A Lei de Calidade (LOCE) complicou, se cabe, máis o problema ao pretender incluír a SCR en dúas versións, confesional (católica na práctica) e non confesional (para quen non opte pola primeira). Os autores dos curricula de ambas as versións son os mesmos. Non existe na práctica unha alternativa ao ensino da relixión católica: a estrutura das dúas versións é case idéntica e os contidos son moi semellantes. Ademais, mantense unha visión claramente desvirtuada das posicións laicas, cunha aposta decidida a prol das posturas máis retrógradas e integristas. A xerarquía católica segue considerando máis rendíbel usar o ensino público como canle de catequización que a estrutura parroquial. En definitiva, é unha mostra da súa propia incapacidade de autoxestión así como da súa insaciábel ansia de poder e control social. Velaquí a famosa vía española de separación Igrexa-Estado e de aconfesionalidade constitucional.
Freixide